Είναι ωραίο να γίνεσαι «τουρίστας» στην ίδια σου την πόλη . Να περπατάς στο Λόφο των Νυμφών, απέναντι από την Ακρόπολη και να γνωρίζεις σημεία ιστορικά, όπως οι κεντρικές εγκαταστάσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στο Θησείο.
Το νεοκλασικό κτίριο έργο του αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν κατασκευάστηκε το 1846 για να στεγάσει το νεοϊδρυθέν τότε Αστεροσκοπείο και σήμερα λειτουργεί ως Mουσείο.
Να μεταφέρεσαι στο διπλανό Λόφο της Πνύκας – εκεί όπου βρισκόταν το «Ηλιοτρόπιο» του αστρονόμου Μέτωνα ήδη από τον χρυσό αιώνα των Αθηνών – και να παρατηρείς τα άστρα μέσα από το υπεραιωνόβιο τηλεσκόπιο Δωρίδη, το πάλαι ποτέ βασικό όργανο του Αστεροσκοπείου που σχεδιάστηκε από τον P. Gautier στο Παρίσι (1902) και παραμένει λειτουργικό μέχρι σήμερα.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείον Αθηνών (ΕΑΑ) ιστορικά αποτελεί το πρώτο Ερευνητικό Κέντρο της Χώρας και την Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Για να γίνει κατανοητή η σημασία της ίδρυσής του την εποχή εκείνη πρέπει να γυρίσουμε πίσω το χρόνο στη Αθήνα του 1840, μια πόλη χωρίς φωτισμό δρόμους και αμάξια, όταν η Ομόνοια ήταν βουστάσια και στάβλοι, η Σταδίου ρεματιά και το Θησείο μια περιοχή με βοσκοτόπια, γεμάτη πρόβατα και εγκαταλελειμμένες από τους Οθωμανούς καμήλες. Σε αυτή την πόλη θεμελιώθηκε η κατασκευή του νεοκλασικού κτιρίου που στέγασε το Αστεροσκοπείο σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν, ενός από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες που έζησαν ποτέ, με τη χορηγία του πλουσιότερου αυτοδημιούργητου επιχειρηματία και τραπεζίτη της Ευρώπης, Γεώργιου Σίνα, γι’ αυτό και το εμβληματικό κτίριο αποκαλείται κτίριο Σίνα.
Ο εθνικός ευεργέτης διέβλεπε το μέλλον της χώρα στη ναυσιπλοΐα και την ανάγκη δημιουργίας ενός αστεροσκοπείου για τον ακριβή υπολογισμό του χρόνου και του ναυτικού στίγματος. Υπό την επήρεια του φυσικού και αστρονόμου καθηγητή Γιώργου Βούρη δώρισε λοιπόν στο ελληνικό κράτος 500.000 δραχμές για την ίδρυση αστεροσκοπείου στην Αθήνα.Το 1846, το προσωπικό του ΕΑΑ ήταν ένα άτομο, ο διευθυντής Γιώργος Βούρης.
Η συνέχεια μιας αστρονομικής ιστορίας που ξεκίνησε 2500 χρόνια πριν
Χιλιετίες ήδη προ Χριστού οι Έλληνες προσπάθησαν να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν το Σύμπαν και τη θέση τους μέσα σε αυτό παρατηρώντας τον ουράνιο θόλο. Τον 5ο αιώνα π.Χ. την εποχή του χρυσού αιώνα των Αθηνών, ο Αθηναίος αστρονόμος Μέτων με τον συνεργάτη του Ευκτήμονα εγκατέστησαν το πρώτο αστεροσκοπείο της Ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας, το Ηλιοτρόπιο, τα θεμέλια του οποίου είναι ακόμα ορατά στην Πνύκα. Ο Μέτων είναι γνωστός για τους υπολογισμούς του που αφορούν τον Μετωνικό κύκλο, ο οποίος αποτέλεσε τη βάση για το Ελληνικό ημερολόγιο μέχρι την υιοθέτηση του Ιουλιανού και ο οποίος χρησιμοποιείται και στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, τον αρχαιότερο αστρονομικό υπολογιστή του κόσμου, μεγάλης κλίμακας αντίγραφο του οποίου φιλοξενεί το Μουσείο του ΕΑΑ.
Στον θόλο του κτιρίου Σίνα βρίσκεται το ισημερινό τηλεσκόπιο Ploessl, διαμέτρου 15,8 εκατοστών με το οποίο ο Γερμανός αστρονόμος Ιούλιος Σμιτ σχεδίασε μέσα σε 20 χρόνια τον πλέον ακριβή χάρτη της Σελήνης του 19ου αιώνα, που έκανε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών γνωστό διεθνώς.
Στην τελική του μορφή έχει διάμετρο δύο μέτρα, αποτελείται από 25 τμήματα που στο σύνολό τους απεικονίζουν τη ορατή από τη Γη επιφάνεια της Σελήνης και περιέχει 30.000 κρατήρες. Ο χάρτης αναφέρεται στο βιβλίο του Ιουλίου Βερν Γύρω από τη Σελήνη. Αντίγραφο του χάρτη φιλοξενείται στο Μουσείο του Αστεροσκοπείου.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο αστρονομικός τρόπος με τον οποίο υπολογιζόταν η ώρα στην Ελλάδα για έναν αιώνα, έως το 1965. Για τον καθορισμό της ώρας και τη ρύθμιση άλλων ναυτικών και πολιτικών χρονομέτρων χρησιμοποιούνταν τηλεσκόπια, χρονόμετρα και εκκρεμή.
Ορισμένα εξ αυτών,είναι σε πλήρη λειτουργία ακόμα και σήμερα και φυλάσσονται στο μουσείο του ΕΑΑ. Επίσης στην «Αίθουσα του Χρόνου» στο μουσείο του ΕΕΑ στο κτίριο Σίνα βρίσκεται το μεσημβρινό διοπτρικό τηλεσκόπιο Starke με το οποίο γίνεται ο καθορισμός των συντεταγμένων των ουράνιων σωμάτων και χρησιμοποιούνταν για τη μέτρηση του χρονου όπου ανακοινώνεται η επίσημη ώρα Ελλάδας από το Εθνικό Αστεροσκοπείο.
Υπεύθυνος για τον ακριβή προσδιορισμό της ώρας ήταν εξειδικευμένος παρατηρητής που εργαζόταν στην «Αίθουσα του Χρόνου». Ο εσωτερικός κανονισμός του Αστεροσκοπείου το 1921 ανέφερε: «Κάθε μεσημέρι στις 12:00 ακριβώς ένα μπαλόνι που φαινόταν από την πόλη της Αθήνας κατέβαινε από την οροφή του κτιρίου και έτσι ανακοινωνόταν η ώρα».
Το πιο σύγχρονο αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων
Το αντίγραφο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, αναλογίας 3 προς 1, που επίσης φυλάσσεται στο Μουσείο του ΕΑΑ είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά εκθέματα δεδομένου ότι ο Μηχανισμός αποτελεί κορυφαίο δείγμα της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν ένας ορειχάλκινος αναλογικός υπολογιστής εκπληκτικής τεχνολογίας. Κατασκευάστηκε πριν από 2000 χρόνια και χρησιμοποιούνταν για τον ακριβή υπολογισμό της θέσης του Ήλιου, της Σελήνης και πιθανώς των πλανητών στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων στεφανιτών αγώνων. Στην επιφάνειά του ήταν χαραγμένοι οι 12 μήνες ενός ημερολογίου κορινθιακής προέλευσης, διάφορα ετήσια αστρονομικά φαινόμενα και ένα εκτεταμένο εγχειρίδιο χρήσης. Είναι τόσο σημαντικός για την εξέλιξη της Τεχνολογίας, όσο και η Ακρόπολη για την εξέλιξη της Αρχιτεκτονικής. Παρόμοιος αρχαίος μηχανισμός δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα. Έτσι εύλογα γεννάται το ερώτημα τι τεχνική υποδομή υπήρχε την εποχή που κατασκευάστηκε και τι απέγινε η γνώση και η τέχνη που περιέκλειε.
Σήμερα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αποτελεί την πύλη της χώρας μας στο Διάστημα, με τη δημιουργία του πρώτου Κέντρου Ανάλυσης Δορυφορικών Δεδομένων Παρατήρησης της Γής. Για την υποστήριξη των αστρονομικών ερευνών του ολοκλήρωσε την κατασκευή του τηλεσκόπιου Αρίσταρχος, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στη Ηπειρωτική Ευρώπη. Για την υποστήριξη ερευνών στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον, έχει αναπτύξει πανελλήνιο δίκτυο πλέον των 300 μετεωρολογικών και περιβαλλοντολογικών σταθμών, ενώ για τη μελέτη της δυναμικής του στερεού φλοιού της Γης ανέπτυξε δίκτυο πλέον των 160 σεισμολογικών σταθμών σε όλο τον Ελληνικό χώρο. Το ΕΑΑ συνεχώς εξελίσσει πρωτοποριακές δομές υποστήριξης των ερευνητικών του δράσεων όλων των Ινστιτούτων του, διαθέτοντας αυτή τη στιγμή περί τους 500 μετρητικούς σταθμούς που καλύπτουν όλη την ελληνική επικράτεια.
