3 χρόνια πριν στο σπίτι – Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό
Πριν τρία χρόνια το Enjoy News έκανε ένα οδοιπορικό στην πανέμορφη Οδησσό .Mια υπέροχη πόλη με φιλόξενους ανθρώπους και έντονο το Ελληνικό στοιχείο .
Η Οδησσός είναι ένας τόπος που έχει ιδιαίτερη σημασία για την ελληνική ιστορία.
Σήμερα ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αλλάξει την ζωή των ανθρώπων και την όψη των πόλεων. Τρία χρόνια μετά η κατάσταση είναι τόσο διαφορετική.
Αναδημοσιεύουμε το άρθρο με την ελπίδα να γυρίσει έστω μέρος της κανονικότητας σύντομα σε αυτή την πόλη .
Η Οδησσός, είναι η πόλη όπου ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία το 1814 και είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του Αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Στην Οδησσό υπάρχει το δεύτερο Ελληνικό μουσείο εκτός επικράτειας .Ο τότε διευθυντής κ Σωφρόνης Παραδεισόπουλος μίλησε στον Μάνο Σταυριανό enjoynews.gr (Συνέντευξη Μάρτιος 2021 ) για το Ιστορικής σημασίας Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας και μας ξενάγησε στους χώρους του.
Στο Μουσείο στεγάζεται επιστημονική βιβλιοθήκη με 6.000 τίτλους, ενώ λειτουργεί λαογραφικό τμήμα, με αυθεντικά αντικείμενα που αποδίδουν την εικόνα της οικίας του Γρηγορίου Μαρασλή. Ανάμεσα στα εκθέματα του Μουσείου περιλαμβάνονται πρωτότυπα έργα σχετικά με τη δράση των Φιλικών, έγγραφα στον κρυπτογραφικό κώδικα των Φιλικών, χειρόγραφα σχετικά με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, χάρτες, γκραβούρες, φωτογραφίες, κατάλογοι των μελών της, επιστολές και χειρόγραφες προκηρύξεις του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, προσωπογραφίες και σφραγίδες του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του Εμμανουήλ Παπά, του Εμμανουήλ Ξάνθου και άλλων.
Το Μουσείο στεγάζεται στην οικία του Γρηγορίου Ιωάννου Μαρασλή όπου συνεδρίαζαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, και λειτουργεί εκεί από το 1994.
Κύριε Παραδεισόπουλε πείτε μας λίγα λόγια για το μουσείο ;
Στην πολυεθνοτική Οδησσό, σε ένα από τα τρία οικήματα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, το οποίο υπήρξε η οικία του Γρηγορίου Ιωάννου Μαρασλή (του πατέρα του γνωστού ευεργέτη Γ.Γ. Μαρασλή) και όπου συνεδρίασαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, λειτουργεί από το 1994 το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας.
Η ευθύνη λειτουργίας του ανήκει στο Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού το οποίο φρόντισε για τη δημιουργία, την οργάνωση και θεματική δομή του με τη συνεργασία της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδας και το Ιστορικό-λαογραφικό Μουσείο Οδησσού.
Όπως αναφέρατε, το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας, μαζί με το Μουσείο-Οικίας Καβάφη στην Αλεξάνδρεια είναι τα μοναδικά που διαθέτει η Ελλάδα στο εξωτερικό και η σημασία του – και μόνο σε επίπεδο συμβολισμού – είναι πολύ μεγάλη.
Το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας λειτουργεί υπό την αιγίδα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και αποτελεί μια ιδιαίτερη δράση του.
Σύμφωνα με απόφαση της Σοβιετικής κυβέρνησης, οι εργασίες για την ίδρυση του Μουσείου Φιλικής Εταιρείας – ως τμήμα του Ιστορικού-Λαογραφικού Μουσείου Οδησσού – εντάθηκαν ιδιαιτέρως μετά την επίσημη επίσκεψη του Κωνσταντίνου Καραμανλή στη Μόσχα τον Οκτώβριο του 1979.
Τον Δεκέμβριο του 1979 εγκαινιάστηκε το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας
Λόγος για εγκατάσταση του Μουσείου στην ιστορική του θέση (δηλαδή στο κτίριο Ν18, επί της παρόδου Κράσνι, όπου στεγάζεται σήμερα) έγινε αμέσως με πρωτοβουλία του Ιστορικού Μουσείου της πόλης.
Το εγχείρημα φάνταζε πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί αφού πέρα από τις εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου θα έπρεπε να βρεθεί ο τρόπος της μετεγκατάστασης των οικογενειών που ζούσαν σε αυτό σε καινούργια διαμερίσματα.
Το 1984, κατά τη διάρκεια επιστημονικού συνεδρίου στην Οδησσό, αφιερωμένου στα 170 χρόνια από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, το θέμα τέθηκε ακόμα πιο έντονα. Πήρε μεγάλες διαστάσεις στα ΜΜΕ, αλλά και γενικά στους επιστημονικούς κύκλους της Οδησσού. Ο Δήμος τελικά αποφάσισε το 1987 να μετεγκαταστήσει το Μουσείο στην ιστορική του θέση, επισκευάζοντας όχι μόνο το κτίριο 18, αλλά και τα δύο παρακείμενα 16 και 20.
Για τον λόγο αυτόν ο Δήμος αντάλλαξε τα διαμερίσματα όλων των οικογενειών που διέμεναν εκεί με άλλα σε διάφορες περιοχές της Οδησσού. Με τον τρόπο αυτόν ελευθερώθηκαν οι χώροι και άρχισαν οι επισκευαστικές εργασίες, αρχικά με τη χρηματοδότηση του ίδιου του Δήμου Οδησσού.
Αργότερα άρχισαν να συνεισφέρουν και Έλληνες επιχειρηματίες και φορείς (Γ. Ενισλείδης, η Ένωση Ποντίων Αξιωματικών και πολλοί άλλοι Έλληνες ιδιώτες). Το 1992 ανέλαβε τη χρηματοδότηση ο Εμπορικός Σύλλογος Πειραιά και ο τότε Πρόεδρός του κ. Ιωάννης Πολυχρονόπουλος.
Στη συνέχεια και μέχρι σήμερα ανεκτίμητη είναι και η συνεισφορά του Ιδρύματος Μπούμπουρα και προσωπικά του κ. Παντελή Μπούμπουρα,ενός Έλληνα επιχειρηματία της Οδησσού ο οποίος με τα έργα του στηρίζει με κάθε τρόπο τον Ελληνισμό της Οδησσού.
Μετά το πέρας των εργασιών, ο Δήμος Οδησσού, ιδιοκτήτης των κτιρίων, παραχώρησε στο Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού για 49 χρόνια με συμβολικό μίσθωμα. Το ΕΙΠ, θέλοντας να τιμήσει τους ιδρυτές και τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας, αποφάσισε να αναλάβει εκείνο την ανάπτυξη των εκθετικών ενοτήτων του Μουσείου Φιλικής Εταιρείας, πάντα σε συνεργασία με το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού, στο κτίριο πλέον όπου συνεδρίαζαν τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας.
Στις αίθουσες του Μουσείου παρουσιάζονται εκθέματα σχετικά με τις απαρχές, την ίδρυση, τα μέλη και τη δράση της Φιλικής Εταιρείας. Αποτελούν πιστές αναπαραγωγές πρωτοτύπων, τα οποία ανήκουν σε ελληνικές δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Άλλα είναι αυθεντικά και παραχωρήθηκαν από το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Οδησσού.
-Τι περιλαμβάνουν τα εκθέματα του Μουσείου ;
Η έκθεση χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες. Η πρώτη ξεκινά από την προσάρτηση των εδαφών της βόρειας παρευξείνιας περιοχής στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων, την οργάνωση της παροικίας (εκκλησία, ελληνεμπορική σχολή, ενασχόληση με το εμπόριο κλπ).
Η δεύτερη και η τρίτη θεματική ενότητα αφορούν στην ιστορία της Φιλικής Εταιρείας και των μελών της, προ και κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Η ίδρυση, η διοικητική και οικονομική οργάνωση, οι δραστηριότητες της Εταιρείας καθώς και οι πλευρές της δράσης των ιδρυτών και άλλων μελών της, παρουσιάζονται μέσα από αρχειακά και άλλα τεκμήρια.
– Ποιός ήταν ο λόγος που επιλέχθηκε η Οδησσός ως έδρα της Φιλικής εταιρείας ; πόσο σημαντική ήταν συμβολή της Φιλικής Εταιρείας για την πορεία της Ελληνικής Επανάστασης;
Στην Οδησσό, μια πόλη σταυροδρόμι εγκατεστημένων αλλά και περαστικών, πολλών εθνοτήτων, όπου φτάνει έντονα ο απόηχος της Γαλλικής Επανάστασης και προτάγματα περί λαού, πατρίδας, έθνους, ελευθερίας.
Το 1814, τρεις Έλληνες μικρέμποροι αποφάσισαν να προετοιμάσουν το έδαφος για την “εν καιρώ” εκδήλωση επανάστασης των ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Για το σκοπό αυτό, ίδρυσαν την Εταιρεία των Φιλικών ή τη Φιλική Εταιρεία.
Η Οδησσός βρίσκεται εκτός Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σε ένα κράτος ομόθρησκο, κατοικημένη και διοικούμενη από ξένους, πόλη που κινείται γύρω από μια οικονομική δραστηριότητα κυρίως του θαλάσσιου εμπορίου, που έμοιαζε την περίοδο εκείνη να ευθυγραμμίζεται γρήγορα με τις ευρωπαϊκές αντιλήψεις. Ο αστικός και φιλελεύθερος χαρακτήρας της, η διακίνηση των φιλελεύθερων ιδεών και η «προστασία» που προσέφερε η τσαρική κυβέρνηση δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, η οποία ανέπτυξε τη δράση της την ίδια περίοδο με την Ελληνεμπορική Σχολή και το Ελληνικό Θέατρο, ιδρύματα που ενίσχυαν την εθνική ταυτότητα και το πατριωτικό αίσθημα των Ελλήνων της Οδησσού.
Η Φιλική Εταιρεία και η συμβολή της στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης είναι αδιαμφισβήτητα μεγάλη. Με την ανάληψη της αρχηγίας από τον Υψηλάντη και μετά την πολιτικο-στρατιωτική σύσκεψη της ηγεσίας στις αρχές Οκτωβρίου 1820 στην πόλη Ισμαήλ της Βεσσαραβίας, η Εταιρεία περνά πλέον στην επιχειρησιακή της φάση. Μετά τις σκληρές μάχες στις Ηγεμονίες, οι οποίες όπως γνωρίζουμε δεν είχαν αίσια έκβαση, η ελληνική επανάσταση εκδηλώνεται πλέον ανοικτά και δυναμικά στον ελλαδικό χώρο. Το συνωμοτικό έργο της Φιλικής έχει ουσιαστικά λάβει τέλος. Ο πρώτος στόχος της έχει επιτευχθεί.
-Πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος του Σκουφά στην ίδρυση της ;
Αναμφίβολα πολύ σημαντικός. Είναι ένας από τους πρωτεργάτες της Φιλικής Εταιρείας. Γνωρίζουμε ότι και οι τρεις τους συναντήθηκαν στην Οδησσό στις αρχές του καλοκαιριού του 1814. Σε ποιον ανήκει η ιδέα της ίδρυσης είναι ένα θέμα που ακόμη δεν έχει απαντηθεί, αλλά ίσως και να μην έχει σημασία.
Ο Σκουφάς πολεμήθηκε από τη μοίρα: πτώχευσε, περιφρονήθηκε από τους εμπόρους, απέτυχε στις εκκλήσεις προς τους λογίους, καταδιώχθηκε από τη ρωσική κυβέρνηση και τον Καποδίστρια. Αλλά δεν έχασε το θάρρος και την καρτερία του.
Στην Κωνσταντινούπολη, σχεδόν θνήσκων, κατήρτισε τον πίνακα των Αποστόλων και εκπόνησε οδηγίες προς αυτούς. Αυτή η οργανωτική εξέλιξη απέδωσε σημαντική αύξηση των μελών της Εταιρείας και γεωγραφική εξάπλωση των δικτύων της. Και το σημαντικό, μύησε τον μεγαλέμπορο Σέκερη ο οποίος πρόσφερε σημαντική οικονομική ενίσχυση και ανέλαβε επίσημα την ευθύνη για το «ταμείο» της Φιλικής Εταιρείας.
-Με τι κριτήρια οι φιλικοί έκαναν την μύηση των μελών ;
Οι Φιλικοί δανείστηκαν μορφές οργάνωσης, τελετουργικούς τύπους και σύμβολα από τις τεκτονικές και μυστικές οργανώσεις. Εξάλλου δεν ανακατεύονταν για πρώτη φορά με τη συνωμοτική δράση. Ο Ξάνθος είχε υπάρξει μέλος της εταιρείας Ελεύθερων Τεκτόνων (μασόνων) στη Λευκάδα. Αλλά και οι υπόλοιποι είχαν σχετικές γνώσεις ή εμπειρίες.
Οι Φιλικοί διαμόρφωσαν κανόνες εισδοχής και μύησης μελών. Σύμφωνα με τον «Οργανισμό της Εταιρείας», αλλιώς λεγόμενο και «Διδασκαλία», προβλεπόταν:
(α) Διαδικασία στρατολόγησης νέων μελών, αφού θα εξακριβωνόταν η αφοσίωσή τους στον ιερό σκοπό της Φιλικής.
(β) Βαθμοί ιεραρχίας, όπου τα μέλη θα προωθούνταν ανάλογα με τη δραστηριότητα και τις ικανότητές τους.
(γ) Ειδικός όρκος και τελετουργικό ορκωμοσίας.
(δ) Ειδικός κρυπτογραφικός κώδικας για την αλληλογραφία
(γ) «Μυστικές ταυτότητες» και σύμβολα για την αμοιβαία αναγνώριση των μελών μεταξύ τους.
(ε) Χρηματική εισφορά κάθε μέλους ανάλογα με τις δυνατότητές του.
Στην ιεραρχία της Εταιρείας καθιερώθηκαν επτά βαθμοί. Οι δύο πρώτοι ήταν οι κατώτεροι και αφορούσαν τα μέλη, ενώ από τον τρίτο βαθμό και μετά ήταν τα στελέχη. Στον πρώτο βαθμό κατατάσσονταν τα αγράμματα μέλη.
Μόνο οι «ιερείς» και οι ανώτερες βαθμίδες είχαν δικαίωμα στρατολόγησης νέων μελών. Οι «ιερείς» όφειλαν υπακοή στους εταιριστές που βρίσκονταν στις υψηλότερες κατηγορίες, ακόμα και αν ήταν προσωπικοί τους εχθροί. Ο κατηχούμενος περνούσε από έναν κύκλο ελέγχου προσωπικών δεδομένων, μύησης, ορκωμοσίας και εκπαίδευσης στους κανόνες στρατολόγησης, τους βαθμούς ιεραρχίας και τους μυστικούς κώδικες. Κάθε νέο μέλος έφερε ένα σύμβολο και έδινε ένα χρηματικό ποσό στο κοινό ταμείο ανάλογα με τις δυνατότητές του.
Η διαδικασία της «εξομολόγησης» προσωπικών δεδομένων ήταν εξονυχιστική. Ανάλογα τον βαθμό έπρεπε να απαντήσει με ειλικρίνεια σε μια σειρά ερωτήσεων. Τα νέα μέλη παραλάμβαναν ένα είδος μυστικής ταυτότητας, τα λεγόμενα «εφοδιαστικά», όπου καταγράφονται τα στοιχεία και ο βαθμός του μέλους και η χρονολογία μύησης του με κρυπτογραφικό τρόπο.
Η Φιλική Εταιρεία και η συμβολή της στην προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης αποτελεί, αδιαμφισβήτητα, ένα κομμάτι της ιστορίας της ίδιας της Οδησσού.
Έτσι το Μουσείο και η οικία της Φιλικής Εταιρείας συνθέτουν σε ένα βαθμό την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία της ανθρώπινης κοινωνίας που έζησε σε αυτήν, καθώς και των δραστηριοτήτων που ανέπτυξε, αποτελώντας ένα αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού της πόλης και, αναμφίβολα, ένα τμήμα του τοπικού πολιτιστικού προϊόντος.
Θεωρώ ότι είναι ευτυχής συγκυρία που το Μουσείο της Φιλικής Εταιρείας συνυπάρχει και συστεγάζεται με το Παράρτημα του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Πολλοί στην Οδησσό ονομάζουν το Ίδρυμα Φιλική Εταιρεία και το αντίστροφο. Επειδή η προσέλκυση του κόσμου και ο αριθμός των ατόμων που επισκέπτονται ένα μουσείο είναι σημαντικός παράγοντας για την καταμέτρηση της «αξίας» του, η οργάνωση (υποδομή, αίθουσες εκθέσεων, βιβλιοθήκη, χώρος υποδοχής κλπ) και η δραστηριότητα του Ιδρύματος (διοργάνωση εκθέσεων, διαλέξεων, μουσικών βραδιών, μαθήματα ελληνικής γλώσσας κλπ) αναμφίβολα επηρεάζει την επισκεψιμότητα του Μουσείου.
Για παράδειγμα τη δεκαπενταετία 2004-2019, ο αριθμός των ατόμων που επισκέφτηκαν το Μουσείο σε συνδυασμό με την επίσκεψη κάποιας εκδήλωσης του Ιδρύματος ανέρχεται σε 219.462 άτομα.
Ο αριθμός των ατόμων που αμιγώς επισκέφτηκαν μόνο το Μουσείο ανέρχεται σε 47.629 άτομα. Φυσικά η αύξηση ή η μείωση των επισκεπτών συνδέεται με την αύξηση ή τη μείωση του τουρισμού στην περιοχή. Από το 2014, υπήρξε μια ραγδαία πτωτική τάση λόγω και το γεγονότων που έλαβαν χώρα με τη γείτονα, αλλά και τώρα με τον κορονοϊό φυσικά η επισκεψιμότητα μειώθηκε αισθητά.
– Σήμερα (2021)ποια είναι η παρουσία της Ελληνικής κοινότητας στην πόλη της Οδησσού;
Σήμερα στην Οδησσό η ελληνική κοινότητα αριθμεί πάνω από 1000 μέλη. Εκπροσωπείται από δύο φορείς, την κοινότητα του νομού της Οδησσού και την κοινότητα της πόλης.
Αναπτύσσει μια δραστηριότητα που στρέφεται κυρίως γύρω από τη διδασκαλία και εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που ανέπτυξαν οι Έλληνες στην πόλη της Οδησσού από την ημέρα της ίδρυσής της. Τα μέλη της συμμετέχουν στις εκδηλώσεις του Παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και φυσικά αναπτύσσουμε συνεργασίες γύρω από κοινά προγράμματα.
Επιμέλεια :Μάνος Σταυριανός